 |  |  |  |
|---|
Πηγή πολλών διαφωνιών είναι η προέλευση των κανόνων δικαίου, από πού αντλούν δηλαδή οι νόμοι την ισχύ τους. Την απάντηση προσπαθούν να δώσουν δύο μεγάλα ρεύματα, οι σχολές του φυσικού δικαίου και οι σχολές του νομικού θετικισμού. Για τους πρώτους (απλουστευτικά) το δίκαιο προϋπάρχει των νόμων και προέρχεται από τη φύση (ή από το Θεό). Οι νόμοι οφείλουν συνεπώς να συμμορφώνονται με το φυσικό δίκαιο. Απόρροια αυτού είναι ότι π.χ. οι άνθρωποι έχουν κάποια απαράγραπτα δικαιώματα, όπως την ελευθερία, ανεξάρτητα από το αν τους τα αναγνωρίζουν οι νόμοι ή όχι. Για τους θετικιστές (επίσης απλουστευτικά) το δίκαιο δεν προϋπάρχει αλλά θεσπίζεται με κοινά αποδεκτούς κανόνες και δεν οφείλει να συμμορφώνεται με ηθικούς ή άλλους κανόνες. Μέσα σε αυτά τα ρεύματα υπάρχουν φυσικά πολλές σχολές και παραλλαγές, ενώ οι περισσότεροι απορρίπτουν και τα δύο άκρα. Το ερώτημα για την προέλευση του δικαίου έχει σημασία για το αν π.χ. θα υπάρχει ελευθερία γνώμης ακόμη κι αν καταργηθεί το άρθρο του Συντάγματος που την προβλέπει ή για το αν υπάρχουν θεμελιώδεις κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που δεσμεύουν όλα τα κράτη ή αν τα κράτη δεσμεύονται μόνο από τις διεθνείς συνθήκες που έχουν τα ίδια κυρώσει.
Ο όρος Θεσμός προέρχεται από το ρήμα τίθημι. Αυτό που έχει τεθεί, και ισχύει ως δίκαιο. Φέρεται με κύρια σημασία ως κανόνας Δικαίου, Νόμος. Επίσης φέρεται και ως σύστημα το οποίο δημιουργεί ηθική και νομική κατάσταση π.χ. ο θεσμός της οικογένειας. Στο πληθυντικό φέρεται ως σύνολο θεμελιωδών καταστάσεων νόμου π.χ. Οι πολιτικοί θεσμοί, τα κοινοβουλευτικά θέσμια, οι εκκλησιαστικοί θεσμοί. Οι θεσμοί είναι 'σταθερα, αξιακά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς'. Σαν δομές ή μηχανισμοί κοινωνικού ελένχου καθορίζουν την κοινωνική συμπεριφόρά ενός συνόλου ατόμων σε μια συγκεκριμένη κοινότητα. Οι θεσμοί ταυτίζονται με έναν κοινωνικό σκοπό, υπερβαίνοντας τα άτομα και τις προθέσεις τους με το να καθορίζουν τους κανόνες που διέπουν την συμπεριφορα τους. Σε μια κοινωνία υπάρχουν τυπικοί και άτυποι θεσμοί, οι πρώτοι είναι το σύνολο των γραμμένων κανόνων, νόμων κτλ ενώ οι δεύτεροι είναι άγραφοι κανόνες συμπεριφοράς. Η αλληλεπίδραση των δύο είναι ενα σημαντικό ζήτημα στις κοινωνικές επιστήμες.